Zacznijmy od tego że sprzedaż wyrobów z kości słoniowej jest zakazana i nielegalna. Zakaz ten wprowadzono w 1990 r., a w grudniu 2021 r. został on jeszcze bardziej zaostrzony. Jednak co zrobić jeśli posiadamy fortepian lub pianino wyprodukowane przed tymi datami i posiada ono klawiaturę z kości słoniowej? Czy można sprzedać pianino/fortepian z klawiaturą z kości słoniowej? Jak rozpoznać klawiaturę z kości słoniowej? Dlaczego kiedyś używano kości słoniowej przy produkcji pianin i fortepianów? Na te pytanie odpowiemy w poniższym artykule.
Skąd się wzięła kość słoniowa na klawiaturze fortepianu?
Otóż wtedy kiedy powstawały pierwsze fortepiany różnie to bywało z tym klawiszami. Dlaczego na białej klawiaturze są czarne klawisze? Na początku wykonywano je w całości z drewna. Nie były jednak one zbyt trwałe i zbyt szybko się wycierały. Dlatego z czasem na drewniane klawisze zaczęto przyklejać nakładki m.in. z kości słoniowej (ale używano również kości bydlęcych), które były lepszej jakości i o wiele trwalsze. Wraz z pojawianiem się lepszego surowca – plastiku, przemysł fortepianowy przestał używać kości słoniowej w latach 70 XX w. Plastikowe klawisze są tańsze, łatwiejsze w obróbce i mniej podatne na uszkodzenia. W przeciwieństwie do kości słoniowej, która łatwo się łamie i pęka przy nadmiernym użytkowaniu.
Skąd mam wiedzieć czy klawiatura mojego pianina/fortepianu jest wykonana z kości słoniowej?
- Klawisze z kości słoniowej nie są zazwyczaj jednym litym kawałkiem; są jedynie cienką nakładką naklejoną na drewniany klawisz, więc powinieneś być w stanie dostrzec drobne linie w miejscu ich łączenia.
- Jeśli przyjrzysz się bliżej, kość słoniowa ma wzór jak odcisk palca.
- Kość słoniowa ma fakturę, podczas gdy większość plastikowych klawiszy jest gładka.
- Kość słoniowa jest porowata, więc łatwiej się brudzi i może żółknąć.
- Światło ultrafioletowe – kość słoniowa powinna świecić się w świetle ultrafioletu na biało lub żółto, wszelkie imitacje wykonane z plastiku lub żywicy będą miały kolor bardziej niebieski.
- Jeżeli Twoje pianino/fortepian został wyprodukowany po 1975 r. nie posiada klawiatury z nakładkami z kości słoniowej; rok produkcji Twojego instrumentu jest ukryty w nr seryjnym.
Pamiętaj, że oprócz kości słoniowej do wykonywania nakładek na klawisze używano również kości bydlęcych - tańszy zamiennik. Rozróżnienie ich od siebie nie jest już takie proste.
- Gorąca igła (sposób inwazyjny, może uszkodzić nakładki) – rozgrzaną igłą (bądź inne ostre narzędzie) dotknij nakładkę klawisza – jeśli jest wykonana z kości słoniowej igła nie pozostawi na niej większego śladu, jeśli to zwykła kość zwierzęca lub plastik igła wypali ciemny punkt lub nawet stopi materiał.
Czy mogę sprzedać/kupić pianino/fortepian z klawiaturą z kości słoniowej?
Prawo dopuszcza “handel instrumentami muzycznymi zawierającymi fragmenty kości słoniowej, takimi jak klawisze fortepianowe jeżeli, kość słoniowa została nabyta przed 1975 r.”* (więcej na ten temat).
*Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Środowiska, Handel kością słoniową w UE : rygorystyczne zasady ochrony słoni w środowisku naturalnym, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2022, https://data.europa.eu/doi/10.2779/24291